Preek van 25 en 26 juni 2016
Beste medeparochianen
Het Vlaams Secretariaat van het Katholiek Onderwijs (VSKO) heeft eind vorig schooljaar haar naam gewijzigd in Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Uit goede bron heb ik vernomen dat er nog wel wat discussie geweest is of het nu Katholiek Onderwijs Vlaanderen moest zijn of misschien beter Christelijk Onderwijs Vlaanderen.
De redenen waarom het Katholiek gebleven is spreken mij aan.
De eerste reden is dat de titel ‘christen’ geen denominatie aangeeft. Er zijn heel wat christelijke bewegingen in de wereld,… met allerlei geloofspunten en gebruiken waarbij op zijn zachtst gezegd vraagtekens kunnen worden gesteld.
Als je ‘Katholiek’ zegt, zeg je duidelijk waar je voor staat. Het is tijd om afstand te nemen van de verwijdering van het instituut die misschien voor heel wat mensen nodig was in de jaren 60, 70, 80 van de vorige eeuw. Die almachtige kerk is er niet meer en we hebben zélfs—gelukkig–een paus die de klemtonen legt die je als katholiek mag verwachten. Iemand die wat nadenkt en er wat over leest ziet in dat het woord katholiek weer zinvol en zonder schroom kan gebruikt worden.
Ten tweede heeft het katholiek onderwijs een rijke traditie; het is ontstaan dank zij de inzet van zo vele kloosterordes, parochies en hun priesters en hier en daar een zakenman of industrieel; de katholieke inspiratie van deze stichters wordt jaar na jaar via het opvoedingsproject van de scholen doorgegeven.
Met grote openheid kijken we naar de toekomst, mét deze geërfde identiteit. En dat heeft alles te maken met het uitdiepen van de eigen opvattingen, opnieuw kunnen duiden op welke punten de katholieke school een verschil kan en moet maken in een harde en onverschillige wereld; er zal veel vorming nodig zijn voor het personeel van de katholieke dialoogschool zodat iedereen vanuit een herwonnen professionele identiteit in dialoog kan gaan met àlle andere levensbeschouwingen.
Ja, het woord is enkele keren uitgesproken ‘IDENTITEIT’. Het is belangrijk dit even te duiden, want identiteit misbruiken in een culturele reflex is nu net niet wat we moeten doen.
Ik pluk daarom even wat uit een column van Guido Van Heeswijck in Tertio, waar hij vertelt over het boek uit de jaren zestig van een zekere Nikos Karantzakis: Christus wordt weer gekruisigd.
Het boek vertelt het verhaal van een groep arme mensen, op de vlucht voor de Turken, die voor hulp aankloppen bij een welvarend Grieks dorp, Lykrosivi. Het verhaal speelt zich ongeveer 100 jaar geleden af in de nasleep van de val van het Ottomaanse rijk. De gelijkenis met de toestand van vandaag in Europa is treffend. Net zoals vandaag zien de rijke notabelen van Lykrosivi—onder de leiding van pope Grigoris—de vluchtelingen allerminst graag komen. Maar tegelijkertijd hebben diezelfde notabelen enkele jongeren uit het dorp aangewezen om als hoofdpersonages in de opvoering van het passieverhaal—dat om de zeven jaar plaatsvindt—te fungeren. Deze figuren, aangevoerd door de herder Manolis, die de rol van Christus krijgt—nemen hun rol zo ernstig dat ze zich daadwerkelijk over de vluchtelingen ontfermen en zich distantiëren van de dorpspolitiek. Zo ontstaat een heftige strijd tussen twee groepen die uiteindelijk tragisch afloopt.
De strijd die Kazantskis evoceert gaat—in hedendaagse termen—over de strijd tussen christenen en cultuurchristenen. Cultuurchristenen beschouwen zichzelf als mensen die niet langer geloven maar aan de voorbije christelijke traditie wel hun culturele waarden beweren te ontlenen. Ze vragen niet zozeer aandacht voor de kern van de christelijke inspiratie, waarin aandacht voor elke medemens hand in hand gaat met een geloof in kwetsbare transcendentie. Neen, voor hen moet het cultuurchristendom de Europese eigenheid vrijwaren van de islamitische indringer en daarom willen deze cultuurchristenen een katholieke school die zich durft af te zetten tegen de Islam. Dit modieuze cultuurchristendom dat de islam als vijand stigmatiseert doet daardoor juist de kern van het christendom geweld aan.
Ik kan niet anders dan vaststellen dat er heel wat cultuurkatholieken bestaan ook. Bepaalde groeperingen of strekkingen binnen onze kerk beklemtonen te veel de wet en de uiterlijkheden en willen zich afzetten tegen … zonder meer, tegen,…
De brief van Paulus is nochtans een eenvoudige en transparante wegwijzer voor wie het katholieke geloof wil belijden. Het gaat om de geest van naastenliefde en niet over wetten en regels,… dat beklemtoont Paulus erg duidelijk wanneer hij volgende zaken schrijft:
Gij wordt geroepen om vrije mensen te zijn, maar misbruik die vrijheid niet als voorwendsel voor de zelfzucht; dient elkaar in liefde. Want de hele wet is vervat in dit éne gebod: ‘bemin uw naaste als uzelf’. Hij keert zich nog tegen egoïsme, twisten en de strijd met de Geest (met hoofdletter). De laatste zin van deze lezing is magistraal: maar als ge u door de Geest laat leiden staat ge niet onder de wet.
Ik lees dat nog eens voor: als ge u door de Geest laat leiden staat ge niet onder de wet.
Tot slot laat ik graag Raimoin Pannikar aan het woord. Pannikar werd geboren in 1918 en overleed in 2010. Hij was jezuïet, sprak twaalf talen en was doctor in de filosofie, theologie en de natuurwetenschappen. Hij was de zoon van een Indiase vader en een Catalaanse moeder. Het einde van zijn leven bracht hij als heremiet door in zijn driehonderd jaar oude huis in Tavertet, aan het einde van de wereld; maar tegelijk -zo vertellen de dorpelingen- kwam die hele wereld bij hem op bezoek. Om te zien wat er leeft achter de glimlach van deze man. Om met hem een glimp van God op te vangen.
In een interview dat met hem afgenomen werd in 1998, een zeer rijk interview, zegt hij onder meer het volgende en u weze vooraf gewaarschuwd, het zijn harde woorden:
Vandaag is de grootste uitdaging voor het christendom dat het alle eigenwaan loslaat. Het theologische kolonialisme is niet meer te rechtvaardigen. De ongewapende en open dialoog is een religieuze daad. Het is een riskante onderneming omdat een echte dialoog mij kan veranderen. Je moet, zoals ik vroeger in India, aan de overkant van een cultuurgrens hebben gestaan om de verdenkingen en de argwaan tegenover christenen te begrijpen. (boos) Je kan geen dialoog beginnen met je zakken vol geld terwijl de anderen blootsvoets zijn en geen keurig Engels praten. De rancune van eeuwen kolonialisme is lang niet voorbij. De geschiedenis heeft haar geheugen. Verwonder je niet over de argwaan, de angst voor bedrog. De huidige interreligieuze dialoog vanuit katholieke hoek heeft meer van een strategie dan van een dialoog. Moeten na de harde tijden van de missionering de domoortjes van vroeger nu maar leren dialogeren? Dat is een geschiedenis als die van het paard van Troje. Dialoog vraagt om samenleven, hij gebeurt tussen mensen die zich wijzer laten maken door de ander en zichzelf tonen aan de ander. Het dwingt je aan een ander te vragen wie je bent om jezelf beter te leren kennen.